De Zonnewijzer van Snellegem

Een zonnewijzer is een instrument dat de tijd aangeeft op basis van de positie van de zon. Het is een van de oudste methoden om tijd te meten en bestaat in verschillende vormen, maar de meest voorkomende typen zijn horizontale, verticale, en equatoriale zonnewijzers. Hier is een overzicht van wat een zonnewijzer is en hoe het wordt gebruikt:

Wat is een zonnewijzer?

Een zonnewijzer bestaat doorgaans uit een plat vlak met een stijl, de zogenaamde gnomon, die een schaduw werpt op het vlak. De positie van de schaduw op dit vlak geeft de tijd aan. Het vlak kan horizontaal, verticaal, of onder een hoek worden geplaatst, afhankelijk van het type zonnewijzer.

Onderdelen van een zonnewijzer:

• Gnomon: Dit is de stijl of pin die de schaduw werpt. Het staat meestal onder een hoek gelijk aan de geografische breedte van de locatie waar de zonnewijzer zich bevindt.
• Cijferplaat: Dit is het vlakke deel waarop de schaduw valt. Het kan worden gemarkeerd met tijdsaanduidingen, meestal in uren.
• Tijdsaanduidingen: Deze zijn vaak in de vorm van lijnen of cijfers op de cijferplaat die aangeven welke tijd het is afhankelijk van de positie van de schaduw.

Hoe wordt een zonnewijzer gebruikt?

• Plaatsing: De zonnewijzer moet correct worden geplaatst, met de gnomon gericht naar het ware noorden (of het ware zuiden op het zuidelijk halfrond). De hoek van de gnomon moet overeenkomen met de breedtegraad van de locatie.
• Lezen van de tijd: Wanneer de zon schijnt, werpt de gnomon een schaduw op de cijferplaat. De positie van de schaduw geeft de tijd aan. Op een horizontale zonnewijzer wijzen de markeringen op de cijferplaat naar de uren van de dag.
• Correcties: Aangezien een zonnewijzer de ware zonnetijd aangeeft, moeten er soms correcties worden toegepast om deze tijd om te rekenen naar kloktijd (de tijd die we gebruiken in ons dagelijks leven). Dit komt door de afwijking tussen de ware zonnetijd en de gemiddelde zonnetijd, die wordt gecorrigeerd door de zogenaamde tijdsvereffening.

Voordelen:

• Eenvoudig en duurzaam.
• Geen batterijen of elektronische onderdelen nodig.
• Kan esthetisch aantrekkelijk zijn als decoratief object in tuinen en parken.

Nadelen:

• Werkt alleen als de zon schijnt.
• Moet correct worden gepositioneerd en afgesteld om nauwkeurig te zijn.

Weetje:

Op de zonnewijzer van Snellegem zijn er meerdere tijdzones te zien. Dit werd vroeger gedaan door de uren op een andere plek te zetten. Als voorbeeld, als we de tijd in Engeland willen bekijken, dan staat 12 uur waar op onze tijdzone 1 uur staat.  

Geschiedenis

De zonnewijzer van Snellegem werd in 1782 - wellicht ter gelegenheid van een verblijf in het kapucijnenklooster te Brugge - door broeder Amantius geboud voor de toenmalige pastoor van het nabijgelegen Snellegem. In zijn zeer uitgebreide en voortreffelijk standaardwerk over de kapucijnen vermeldt pater Hildebrand in dit verband de naam Constantino Pelen. Hij werd daarbij vermoedelijk in de war gebracht door de schrijfwijze van de stad 'Constantino pelen' op de betrokken zonnewijzer. Volgens de toenmalige parochieregisters zou E.H. Bernardus Leunis toen immers parochieherder geweest zijn. (onderstaande bron, zie bronnen)

Tegenwoordig

Een replica van de historische zonnewijzer van Snellegem uit 1782 werd opnieuw in het Snellegemse straatbeeld geplaatst.

De zonnewijzer stond tot in de jaren '60 in de tuin van de vroegere pastorie van Snellegem - dit was ook de originele plaats van opstelling van de zonnewijzer (de wijzer behoorde toen tot het patrimonium van de kerkfabriek Sint-Eligius te Snellegem). Naast de plaatselijke zonnetijd, geeft de zonnewijzer van Snellegem de tijd aan in de steden Constantinopel (het huidige Istanbul), Lima, Londen, Madrid, Mekka (hierover bestaat discussie; misschien wordt met "Meche in Africa" Mogadishu bedoeld in het huidige Somalië) en Praag, evenals in de toenmalige Aziatische landstreek Bengalen, nu Bangladesh.

Bij de afbraak van de oude pastorie werden de zonnewijzer en de sokkel waarop hij stond verplaatst naar het plein bij het gemeentehuis van Snellegem (nu gemeenschapszaal De Schelpe). Toen de zonnewijzer halverwege de jaren '90 door vandalisme werd beschadigd, werd de marmeren plaat in opdracht van de gemeente weggenomen van deze buitenlocatie om veilig te worden gestockeerd in een binnenruimte.

Het origineel blijft tentoongesteld staan onder een stolp in het gemeentehuis van Jabbeke. Wij kregen het geluk deze zonnewijzer in persoon van dichtbij te zien.

De Brugse steenkapper Kristoffel Boudens werd ingeschakeld om een replica te maken uit Carrara-marmer. Enkele dagen geleden werd deze dus opnieuw op het dorpsplein van Snellegem geplaatst, met de hulp en het advies van deskundige Eric Daled, lid van Zonnewijzerkring Vlaanderen vzw.